تباین الفاظتباین الفاظ یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به معنای نسبت میان الفاظ متعدد دارای معانی مختلف است. ۱ - توضیح اصطلاحهنگامی که لفظی با لفظ یا الفاظ دیگر مقایسه می‌شود یا همگی برای یک معنا وضع شده‌اند؛ مانند: بشر و انسان که «مترادف» نامیده می‌شوند یا هر یک برای معنای مختص به خود وضع شده‌اند؛ مانند: کتاب و قلم که «متباین» نام دارند. بدین‌سان هرگاه الفاظ متعددی را که برای هر یک، معنای مخصوصی باشد نسبت به یکدیگر لحاظ کنند آن الفاظ را «متباین» و نسبت میان آنها را «تباین لفظی» خوانند. تباین در مباحث الفاظ منطق با تباین در باب نِسَب اربع (تساوی، تباین، عموم و خصوص مطلق و عموم و خصوص من وجه) فرق دارد. در باب نسب، تباین به معنای جدایی و بینونت کامل بین دو مفهوم کلی است، به‌گونه‌ای که هیچ‌یک از آن دو بر افراد مفهوم دیگر صدق نکند؛ مانند تباین میان درخت و سنگ، اما تباین بین الفاظ به اعتبار تعدد معانی آنهاست، اگرچه به حسب مصداق در بعض یا تمام افراد اشتراک داشته باشند؛ برای مثال، دو لفظ سیف (شمشیر) و صارم (شمشیر برنده) تباین لفظی دارند، اگرچه در برخی مصادیق اشتراک دارند، و نیز لفظ ناطق و انسان تباین دارند، اگرچه مصادیق آنها با هم یکی‌اند. [۲]
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۱، ص۱۶.
[۳]
مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۴۴.
۲ - مستندات مقالهدر تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق). • مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد. • مظفر، محمدرضا، المنطق. ۳ - پانویس
۴ - منبعپایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «تباین الفاظ»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۲/۳. |